هراي: هراي به معني فرياد كوهستان است و گویای زندگی پر‌حادثه و پر‌سوز وگداز و آوارگی کردهای شمال خراسان که به نام کرمانج معروفند . این مقام جزء آهنگهاي حماسي محسوب مي‌شود و تم آن به واسطه درگيريهاي ساليان متمادي با دشمنان اين آب و خاك حالت رزمي به خود گرفته است. فریا دخوانی کرمانج حکایت رزم و شکست و هجران و افسوس را در خود دارد و به این دلیل در تحریر، گاه با شکلهایی چون للل یا لولولو یا های هاهای هی همراه می‌شود. موارد استفاده اين مقام بيشتر براي بيان اعتراض به ظلم و ستم و گاهي التماس كردن و درخواست كردن نزد بزرگي است. شعرهاي استفاده شده در اين مقام نزديك به گفتار است . هراي در بين تركها هم نواخته مي‌شود .
لو: آهنگهای لو یکی از آوازهای اصیل کرمانجی است که پیشترها در منطقه کوه‌های هزار مسجد، شاه جهان و آلاداغ خوانده می‌شدند و بعدها در سراسر شمال خراسان متداول شد. این آهنگها به واسطه طبیعت و فضای زیبای کوهستانی و اصالت فرهنگی، گویای پیامهای عاشقانه و با حالتهای محزون و غمگنانه این مرز و بوم است. مضمون شعرهاي لو بيشتر حرف دل و صحبت معمولي است و حالت ادبي ندارد . لو مهمترين بخش موسيقي بازمانده از كرمانجهاي كهن است.
الله مزار : آهنگي بوده است كه بعد از غارت و كشتار و اسارت بر بالاي مزار عزيزان از دست رفته خوانده مي‌شد .
انارکی: مربوط است به لحظات پس از هجوم بيگانگان و كشتار و انباشت اجساد. زنان دور اجساد جمع می‌شدند و نار (= انار) بر زمین می‌زدند و می‌گریستند . بيشتر آهنگهايي كه زماني براي سوگ اجرا مي‌شده است. بعد از گذشت ساليان دراز آرام آرام تغيير شخصيت داده و از آنها گاه به عنوان آهنگهاي رقص نيز استفاده مي شود . اناركي نيز هم اكنون آهنگی است با کارکرد عمده رقص و به همین نام رقصی خاص و متفاوت در خراسان مرسوم است.
دو قرسه: پس از قتل عام و كشتار، مرده‌ها را در وسط جمع می‌كردند و دور اجساد دور می‌زدند و مشغول ذكر می‌شدند و اين مبدأ رقص و آهنگ دو قرسه بود.
ذوالفقاری: این آهنگ حماسی است اما با تغییر لحن و کلام می-تواند بیان کننده حالتی مناجات‌گونه نیز باشد. این آهنگ ترکی بوده و با دیگر سازهای منطقه نیز قابل اجرا است. اشعاری به زبان ترکی از روایت کوراوغلی با این آهنگ اجرا می‌شود. او در این اشعار ضمن معرفی خود و نیز توصیف و تعریف استاد نجف از او تقاضا می‌کند برایش یک دوتار بسازد. گاهی اشعاری کرمانجی در وصف امام علی (ع) نیز با این آهنگ خوانده می‌شود. این آهنگ در مکتبهای دوتار نوازی درگز و قوچان مشترک است.
جبار خان: این آهنک که مضمونی غمناک دارد از آهنگهای ترکی خراسان است و با سازهای دیگر نیز اجرا می‌شود. نام آهنگ برگرفته از اشعاری 12 هجایی به زبان ترکی با خرده کلام «جبار گلمدی» (= جبار برنگشت) است که همراه با آن خوانده می‌شود. ظاهراً جبار از قهرمانان مردمی این ناحیه بوده که در جنگ های بین طوایف کشته شده و به دیار خود بازنگشته است . اشعاری به زبان کرمانجی در وصف رشادت عیوض خان و یارانش نیز با همین آهنگ خوانده می‌شود. بنابر روایات و اسناد موجود او و یارانش در اواسط ربیع الاول 1311 قمری در پی مخالفت با دولت قاجار در پس واگذاری مناطق کردنشین شمال شرقی ایران (= فیروزه) به روسیه، ضمن درگیری مسلحانه با نیروهای نظامی آن کشور، در نبردی نابرابر کشته شدند؛ لذا این آهنگ به نام سردار عیوض نیز معروف است. قصیده‌های دیگر به زبان کرمانجی در وصف سردار صفدرخان نیز در این آهنگ موجود است.
لوریکی: از آهنگهای کرمانجی خراسان است که مادران آن را با حالت آوازی به عنوان لالایی برای خواباندن کودکانشان زمزمه می‌کنند. بخشیها و عاشقهای منطقه نیز آن را اجرا می‌کنند.
رشید خان: از آهنگهای بسیار کهن معروف و اصیل فارسی قوچان است. برخی معتقدند که این آهنگ بازمانده دوره اشکانیان و ساسانیان و نیز یادگاری از فهلویات پارتی و نیز از آهنگهای نیایش مانویان با ترجیع «جان جان مانی» است. نام کنونی این آهنگ برگرفته از بخشی از اشعاری است که در سده اخیر در مدح یکی از ایلخانان قوچان همراه این آهنگ خوانده شده است.
چپلاق: اسمی است ترکی به معنی برهنه و عریان. همچنین این لغت کنایه از انسان فقیر تهی‌دست، اسب بی‌زین، زمین بایر و خشک نیز هست. از جمله وجوه تسمیه این آهنگ روایت شده که ساخته بخشی فقیر و نابینایی بوده است که در جریان رقابت و مسابقه با دیگر بخشیها و نوازندگان که در اصطلاح به «چره شدن» معروف است موفق به بردن اسبی بدون زین و برگ می‌شود و این آهنگ وصف حال او در بازگشت و سوار بر آن اسب بدون زین است در حالی که جایزه اصلی را که ارزشمند تر بوده است از وی دریغ می‌کنند.
حاج قولوق: واژه ترکی به معنای «دستش نیست» است و روی هم رفته به معنی حاجی (= استاد) بدون دست است. آهنگ به دستور ایلخان توسط بخشی ساخته و ارایه می‌شود، ولی چون همان آهنگی نبوده است که ایلخان در خواب شنیده است، بخشی تنبیه شده و با تخفیف به علت اندکی شباهت آهنگها، از کشتن او درگذشته و حکم به قطع دستش می‌دهد.
نوایی: مقام نوایی یکی از گسترده‌ترین و محبوب ترین نغمات موسیقی ایران است . بخشیها معمولاً دوتار نوازی را با این مقام آغاز می‌کنند و به دلیل پیچیدگیهای بسیار به آن مقام حریف-کش و شاه مقام نیز می‌گویند . حاج قربان و حاج حسین یگانه هردو مقام نوایی را شاخص‌ترین مقام برای بخشی بودن یک نوازنده دوتار می‌دانند. این مقام آرام‌بخش و بسیار درونی است . این مقام در ناحیه تربت جام از بیشترین محبوبیت برخوردار است و نوازندگان متن اشعار آن را به عبدالرحمان جامی نسبت می‌دهند . گروهی دیگر شعر این مقام را از امیر علیشیر نوایی می‌دانند و عده‌ای از شیخ احمد جام یا طبیب اصفهانی . نوازنده برجسته دوتار، عثمان خوافی می‌گوید که مقام نوایی در این ناحیه رونق چندانی نداشته و وی شعر کنونی را بر آن گذاشته و به صورت جدید اجرا نموده است.
طرقه: این مقام که به نام پرنده‌ای بومی است، موسیقیِ چگونگی پرواز این پرنده را در آسمان توصیف می کند
مقام جَل: شرح حال پرواز و اوج گرفتن پرنده جل است که بنا به باور عامیانه در بهار مست می‌شود و نادعلی می‌خواند تا بیهوش شود.
اشترخجو: به معنی گرد هم جمع کردن شترها و سایر احشام در مکانی واحد است. این مقام با نامهای آهنگ ساربان و مقام شتر نیز خوانده می‌شود . چند حکایت برای این مقام وجود دارد. بنا بر اولی، ساربانی عاشق دختر ارباب است و آن دو برای هم شعر می‌خوانند. یک بیت ساربان و یک بیت دختر. در حکایت دوم، ساربان عاشق، بر شتر سوار است و می‌خواند و شتر در جواب خجو می‌کند (= شیهه می‌کشد). در حکایت سوم نیز آمده است که در قدیم این مقام را برای گردآوری شترها می‌نواخته‌اند.
نظرات شما عزیزان:
آمار
وب سایت:
